Pošalji dokument na e-mail

3.1 EVROPSKA INVESTICIONA BANKA- European Investment Bank ( EIB )

OPĆi PODACI

Osnivanje, prinicipi i ciljevi, organi banke

Evropska investiciona banka (EIB) je stvorena na osnovu Rimskog ugovora 1958. godine kao banka za dugoročno kreditiranje Evropske unije. EIB je autonomno, javno finansirano tijelo unutar EU. Ustanovljena je 1958. godine na osnovu člana 129 i 130 Ugovora o EU-Treaty of European Union (TEU), sada članovima 266 i 267, kao nastojanje da promovira ekonomski razvoj u EU. Odlučeno je da se osnuje zajednička nezavisna kreditna institucija -EIB sa ciljem da se raspodjele troškovi među regionima za izgradnju Evrope, tako što bi se odobravali dugoročni krediti u cilju ujedinjena Evrope. U tu svrhu banka bi finasirala investicione projekte koji imaju značaj za razvitak EZ.

EIB je autonomno finansijsko tijelo unutar EU. EIB finansira značajan dio napora za evropske integracije (EI). EIB je najznačajniji mulitlateralni distributer zajmova i njegov obim posuđivanja ima veoma visok nivo. EIB stoji sam među EU institucijama, promovišući direktan kontakt sa ekonomskim agentima koje operišu u EU, kako u javnom tako i u privatnom sektoru. EIB je ključno slovo u konstituciji EU.
EU finansije, bilo one van ili iz budžeta EU, uvijek su strogo kontrolisane od svih zemalja članica.

Ona funkcioniše kao nezavisna banka – Vijeće ministara i Evropski parlament nemaju direktnu kontrolu nad EIB. Formalno EIB mora da traži savjet od EK za svoje projekte, ali Komisija nikad nije pravila probleme. Statut banke je dio Rimskog ugovora i on se može izmjeniti samo uz dozvolu i ratifkaciju svih zemalja članica. Kapital Banke nije politički motivisan i nije usmjeren ka ekonomski neefikasnim projektima.

Zadatak EIB-a je da doprinosi, time što će koristii sredstva sa tržišta kapitala i sopstvene izvore, ravnotežnom i stabilnom funkcionisanju zajedničkog tržišta u interesu Zajednice. U tu svrhu banka će funkcionisati na neprofitnom principu, odboravati zajmove i grancije koje olakšavaju finansiranje projekata u mnogim sferama. Djeluje u gotovo 140 zemalja svijeta pomažuci njihove razvojne potrebe. Od osnivanja 1958 godine ona je investirala oko trilion eura.

Banka doprinosi procesu integracija, balansiranom razvoju i ekonomskoj i socijalnoj koheziji u zemljama članicama EU. To znači da operativna strategija EIB je da finansira održive projekte prema razvojnim ciljevima EU.
EIB ima prioritne ciljeve prema kojima usmjerava svoje kreditne aktivnosti i koji su sastavni dijelovi njegovog biznis plana:
1. Kohezija i infastruktura. (banka podržava razvoj u manje razvijenim područjima i podržava napore za pridruživanje EU. U ovom cilju je prisutno finansiranje različitih sektora: transport i komunikacije, urbana infrastrukutra, investiranje u industriju, zdravstvo i obrazovanje;
2. Podrška malim i srednjim preduzećima. Ona su vodeća snaga EU ekonomije. EU ima 23 miliona takvih preduzeća kao nosilaca 99% privrednih aktivnosti i koje zapošljavaju oko 100 milona ljudi. Banka tom sektoru pomaže kroz finansijske posrednike – banke partnere koji kreditiraju preduzeća koja ispunjavaju kriterijume Banke, zatim kroz “joint venture” zajednička ulaganja i izdavanje garancija trećim licima za aktivnosti preduzeća.
3. Održivi razvoj
4. Održivost životnog okruženja i klimatske promjene. Za podršku u ovoj oblasti EIB se usmjrava na područja koja su identifikovana Akcionim planom za životno okruženje kao što su: unaprijeđenje života i rada u urbanim sredinama, riješavanja zdravstvenih problema izazvanim zagađenjemi i narušavanjem prirode , klimatskim uslovima i promejnama , zaštita nacionalnih parkova,zaustavljanje propadanja biološke raznovrsnosti itd.);
5. Implementacija inovacija i vještina inicijativa, kako bi se stvorila konkurentska, inovativna i na znanju zasnovana ekonomija EU, koja je sposobna za održivi ekonomski razvoj i bolju socijalnu i ekonomsku koheziiju. U tom pravcu se finansiraju pristup kvalitetnom obrazovanju i obuci, istraživanju i razvoju inovacija i razmjena takvih putem posebno kreirane mreže;

U suštini ovi zadaci fokusiraju se na:
• Projekte za razvoj manje razvijenih regiona
• Projekte za modernizovanje ili konvretovanje poduhvata ili za razvitak novih aktivnosti koje su potrebne za brz razvitak j zajedničkog tržišta pri čemu su ti projekti takve veličine da ne mogu biti finansirani od strane pojedninačnih zemalja članica
• projekti od zajedničkog interesa za više zemalja članica.

Uloga EIB- a se stalno mijenja tako da ona dobiva svoje dodatne funkcije.

Spoljne akitivnosti banke se povećavaju, služi kao podrška strukutralnim fondovima EU, razvoj unutrašnjeg tržišta, podrška Evropskom investicionom fondu (EIF) kojim i rukovodi.

Banka ima svoje organe upravljanja:

a) Odbor guvernera
Odbor guvernera je komponovan od ministara finansija zemalja članica.
On se sastaje jednom godišnje daje osnovne smjernice za kreditnu politku. Uglavnom se odlučuje većinom glasova od kojih 45% mora da predstavlja uloženi kapital, ali je jednogasnost potrebna za važne odluke npr. povećanje kapitala. Odbor guvernera banke odlučuje o novim operacijama i odobravanju kredita. Kada se odlučuje o posuđivanju van teritorije EU u procesu podržavanja EU razvojnih i politika saradnje, banka djeluje zajedno u mandatu sa Ekonomskim savjetom ministara finansija (ECOFIN) u EK-i, koji imaju pravni osnov za odlučivanje.

b) Odbor direktora
Odbor direktora je organ koji odlučuje od dodjeli zajmova i garancija, povećanju kapitala i fiksiranju kamatnih stotpa. Njega čine viši funkcioneri iz zemalja članica, banaka i javnih kreditnih institucja. Evropska komisija je predstavljena u bančinom Odboru direktora tako da te dvije institucije imaju intezivan dijalog i saradnju, jer Banka sarađuje sa mnogim Opštim direkcijama – Directorate General (DG) koje kooridiniraju mnogim EU politkama.

c) Komitet za reviziju
Komitet za reviziju verificira poslovanje banke u skladu sa zakonom.

Finansiranje

EIB pribavlja sredstva za finansiranje na tržištu kapitala, na kojem pozajmljuje pod jako povoljnim uslovima kako bi finansirao ciljeve EU, ali i sama izdaje obveznice na evropskom tržištu kapitala. Kreditni rejting banke osigurava pribavljanje sredstava po povoljnim uslovima. EIB kontinuirano prilagođava svoje aktivnosti prema razvoju EU politika kao svojevrstan servis EU.

Kao banka uživa u svom pravnom legitimitetu i finansijskoj autonomiji u odnosu na EU, te vrši operacije po striktnim pravilima bankarske prakse, u uskoj saradnji sa bankarskim okruženjem, bilo kada pribavlja kapital ili kad sama finansira kapitalne projekte. EIB je na svjetskom tržištu kapitala jedan od najvećih posuđivača kapitala. Na njemu nudi različite obveznice i komercijalne papire. EIB skoro sve svoje izvore finansiranja pribavlja za kreditne operacije sa tržišta kapitala, zatim od javnih obveznica koje izdaje na berzama. Njene obveznice nepormjenjeno imaju najveći rejting i korespondentno najnižu kamatu na kredite, što EIB daje prednost niže cijene u poređenju sa komercijalnim kreditima drugih institucija.

Proizvodi i usluge

Svojim klijentima EIB pruža:
1. Zajmove, kako za privatne tako i za javne subjekte zemalja članica i drugih
2. Tehničku pomoć i savjetodavne usluge , koja se obezbjeđuje od tima širokog spektra ekperata Banke
3. Garancije, koje se izdaju velikom broju banka, lizing kompaniija, garantnim institucijama fondovima i drugim

Banka odobrava zajmove uglavnom za projekte u zemljama članicama EU i pridruženim zemljama, ali u izuzetnim slučajevima mogu se finansirati projekti i u drugim zemljama. Glavni dio zajmova 95% ide u zemlje članice EU. Za banku nema razlike da li projekte podnose privatne kompanije ili državne institucije. Projekti unutar EU trebalo bi da doprinose razvoju manje razvijenih regiona, olakšaju modernizaciju preduzeća ili da budu od zajedničkog interesa za dvije ili više članica. Osim procjene doprinosa projekta EI, banka takođe procjenjuje da li je projekat siguran i finansijski moguć da li ispunjava ekološke kriterije.
Kao banka ona uvažava uobičajene bankarske i ekonomske principe, upravljajući procesom odobravanja zajmova i usko sarađuje sa drugim finansijskim institucijama. Radeći to, ona djeluje na neprofitnoj osnovi, kamatne stope na zajmove pokrivaju njegove troškove posuđivanja plus margina od 0,15%.

Politika davanja zajmova od strane EIB mora biti u skladu sa anticipiranom EU politkom

Zajmovi . EIB ima dva glavna oblika zajmova:
a) individualni zajmovi (direktni) – koji se daju za profitabilne projeke ili programe koji koštaju više od 25 miliona eura, a koji su u skladu sa EIB ciljevima. EIB finansira najviše 50% ukupnih troškova projekta. Oni su namjenjeni privatnim i javnim subjektima, uključujući i banke. U takvim projektima se EIB udružuje sa drugim finansijskim institucijama i vrši sindiciranje. Banka za takve zajmove nudi: fiksnu kamatnu stopu, fiksnu kamatnu stopu koja se može nakon izvjesnog perioda revidirati, promjenjive kamatne stope. Od troškova obračunava «commitment fee» na odobreni zajam i «non-utilization fee» na nepovučena kreditna sredstava. Kredite odobrava u svim valutama. Otplata kredita je na godišnjem ili polugodišnjim anuitetima. Period otplate je 20 godina, često sa grejs periodom.

b) Intermedijarni zajmovi su kreditne linije koje se dodjeljuju bankama i finansijskim intitucijama da bi omogućili finansiranje malih i srednjih preduzeća čiji projekti i investirani programi su manji od 25 miliona eura i za mikrofinansiranje. I u ovim kreditnim linijama EIB učestvuje sa 50% svojih sredstava. Banka je tu pomoćni izvor finansiranja i sarađuje intezivno sa drugim privatnim i državnim finansijskim institucijama. Da bi se kvalifikovale za ovakve kredite mala i srednja preduzeća moraju da zadovoljavaju kriterije EIB.

c) Specijalni instrumenti koje banka još posjeduje su: Instrument za strukturalno finansiranje, Insturument za podjelu rizika koje obrazuje sa EK, Fond za kreditiranje ekspolatacije uglja u tranzicijskim zemljama.

Zajmovi koje daje banka mogu prekoračiti iznos uloženog kapitala maksimalno 250%. Po ovome se EIB razlikuje od ostalih finansijskih institucija (Svjetske banke i dr.) gdje svaka ima maksimalan odnos usklađivanja 1:1 (odnos neizmirenog duga prema kapitalu). Razlog za ovakvu finansijsku slobodu je što su projekti koje finansira banka locirani u industrijalizovanim zemljama, dok se garancijski kapital nalaz isključivo u finansijski jakim evropskim zemljama. U odnosu na druge razvojne banke EIB ima kratak period između angažovanja sredstava i stvarne isplate sredstava. Banka ima rezerve od 10% od upisanog kapitala.

Kamatna stopa se može utvrditi prilikom zaključenja ugovora ili pri isplati svake tranše zajma. Primejenjuju se prvenstveno fiksne kamatne stope, ali u izvjesnim slučajevima može da se predvidjeti i varijabilna kamatna stopa. Od 1998. godine pri zaključivanju zajmova može se predvidjeti i revizija kamatne stope: za određeni period (obično 4-10 godina) utvrđuje se fiksna kamatna stopa, a za preostalo vrijeme može se ugovoriti nova stopa u skladu sa tadašnjim uslovima. Takođe se može dogovoriti plaćanje bulletinga tj. situacije kad korisnik zajma cijelo vrijeme plaća samo kamatu da bi na dan dospjeća kredita isplatio cjelokupni iznos zajma.

Za zajam zainteresovani subjekti mogu da podnose zahtjev. Zahtjev se razmatra i ne bi trebalo da bude odbijen ako se radi o zajmu koji je pogodan za finansiranje od strane EIB (u skladu sa njegovim područjima finansiranja, u skladu sa ciljevima EU i njenim politikama, da su u skaldu sa okruženjem).

EIB poštuje faze projektnog cilklusa. Uz zahjtev za kredit se podnosi opis projekta u kojem su dati njegovi elementi koji će biti predmetom procjenjivanja. U fazi procjenjivanja se sagledava konzisentnost sa ciljevima EU, održivost, tehnički aspekti projekta, način implementacije, operacije, uticaj na okolinu, tržišna i marketinška održivost, troškovi i profitabilnost.
Nakon odobrenja od Odbora guvernera , kredit se pregovara i potpisuje, a onda slijedi faza nabavke i raspisivanje tendera na međunarodnom planu. U toku implementacije projekta se vrši monitoring s ciljem identifikovanja slabosti kako bi se na vrijeme otklonile. Vrši se fizički, finansijski monitoring, a nakon završetka projekta posljednja faza je ex-post evaluacija, koja služi da se izvuku poruke iz finansiranih projekata, uoče dalje potrebe i sve ta iskustva ugrade u novi planski proces.

Saradnja sa Evropskom komisijom i drugim finansijskim institucijama

Saradnja sa EK poprima različite forme jer EIB finansira različite inicijative EK u oblastima istraživanja i razvoja, finansiranju novih tehnologija, finansiranju sinergetskih kulturnih projekata, podržavanje strukuralnih fondova EU.

U cilju smanjenja velikog EU investicionog gapa i ubrzanog finansiranja kapitala u infastrukturalne projekte, EIB je preuzeo više odogovrnosti u 90-im godinama u pravcu osnivanja Evropskog investicionog fonda (EIF) u kojem EIB ima upisano 40% kapitala, dok ostale institucije posjeduju ostatak.

Na osnovu zaključaka Evropskog vijeća iz marta 2000. godine, a u clju davanja podrške malim i srednjim preduzećima, osnovana je Grupa EIB koju čine EIB, Evropski investicioni fond. Najveći akcionar u EIF-u je EIB sa učešćem od 60,5%, zatim slijedi EK sa 30% a ostatak od 9,5% predstavlja učešće drugih evropskih banaka i drugih finansijskih institucija. EIB je donijela odluku da dio svog profita usmejrava prema EIF-u. EIF odobrava srednjoročne i dugoročne zajmove, daje garancije, a angažuje sredstva i u vidu preduzetničkog kapitala (zajednička ulaganja).
EIB posjeduje 30 % dionica u EBRD koja je 1990. godine osnovana da podrži tranziciju zemalja centralne i istočne Evrope ka tržišnoj ekonomiji.

Za svoje operacije van EU EIB je u uskoj saradnji sa Svjetskom bankom i velikim brojem multilateralnim bankama regionalnog karaktera (Inter-američka razvojna banka, Afrička razvojna banka, Azijska razvojna banka, Nordijska investiociona banka) i sa Evropskom bankom za obnovu i razvoj (EBRD), koja podržava operacije u Centralnoj i Istočnoj Evropi. Sa njima razmjenjuju informacije , osmišljava multilateralnu akciju , zajedno kreiraju misije za finansiranje programa, odlučuju o zajedničkim sferama finansiranja, koje podržavaju zajedničke strateške ciljeve.

Kapital banke , članstvo zemlje i finansijska pozicija BIH

Osnivači su sve zemlje članice u EU, njih 27. Učešće svake zemlje u dioničkom kapitalu je određeno na osnovu formule koja u obzir uzima ekonomski razvoj svake zemlje, izražen u bruto domaćem proizvodu (BDP) u vrijeme pristupanja. Najveći dioničari su 4 najrazvijenije zemlje Evrope, a ukupni upisani kapital (2020godina) je više od 248,8 milijarde eura , od čega je uplaćeno 22,2 milijardi eura.
Prema statutu ostatak duga na zajmove i kredite ne smije prelaziti 250% od iznosa kapitala.

Najveći iznos kredita odobrava zemljama članicama, a od 1994. godine svojim operacijama podržava razvoj slabije razvijenih područja i daje doprinos u toj misiji strukturalnim fondovima EU.
Bosna i Hecegovina , s obzirom da nije članica Evropske zajednice , nema učešće u kapitalu banke . Iako nije punopravna članica, EIB kontinurano pomaže i finansira putem dugoročnih zajmova i pozajmica projektne potrebe u Bosni i Hercegovini usmjerene na postizanje održivog rasta i razvoja i stvaranjem poslovnog ambijenta za sticanje kandidatnskog statusa za ulazak u EU.

Saradnja i osnosi između BIH i EIB

Bosna i Hercegovina i Evropska investiciona banka su zaključile Okvirni sporazum kojim se rukovode aktivnosti EIB-a u Bosni i Hercegovini 9. novembra 2000. godine, te novi Okvirni sporazum kojim se rukovode aktivnosti EIB-a u Bosni i Hercegovini 17. decembra 2007. godine u Luksemburgu i 27. decembra 2007. godine u Sarajevu.

Saradnja Bosne i Hercegovine i Evropske investicione banke se prije svega ogleda u ulaganjima EIB-a u Bosni i Hercegovini za finansiranje širokog spektra projekata (cestovna infrastruktura, posebno finansiranje Koridora Vc, željeznice, energetski sektor, vodosnabdijevanje izbrinjavanje otpadnih voda, zdravstvo i ulaganja u obnovljive izvore energije kao i ulaganja namjenjena za kreditiranje malih i srednjih preduzeća u BiH putem finansijskog sektora.

Do kraja 2020. godine EIB je u Bosnu i Hercegovinu investirala oko 2.95 milijardi EUR u vidu dugoročnih zajmova kao i u vidu intermedijarnih zajmova u vidu pozajmica bankama u BIH za kreiranje kreditnih linija za mala i sredsnja preduzeća.

[1]European Commission, (1997), Europe from A–Z, Brussels, str.227

[2] www. eib.org ,  EIB “Financial Annual Report for 2019”, preuzeto dana: 23.02.2021.

a)      Pregled zaključenih finansijksih ugoora EIB/BIH od 2001- 2020. godine

b)      Pregled finansijskih ugovora u pripremi

c)      Pregled finansijskih ugovora u implementaciji    

d)      Predled pozajmica komercijalnim bankama na dan 30.04.2022. – word dokument

e)      Pregled EIB pozajmica komercijalnim bankama i MKO na dan 31.12.2022